İnsanlar arasında daha çok bahar depresyonu olarak bilinen mevsimsel duygulanım bozukluğu (Seasonal affective disorder = SAD) hastalığı, her yılın aynı zamanlarında tekrar eden bir depresyon türüdür. Eğer siz de mevsimsel duygulanım bozukluğu olan birçok insandan biriyseniz, semptomlarınız ilkbahar veya sonbahar aylarında başlayarak, yaz ve kış aylarına doğru devam edecektir. Bu süreçte enerjiniz sömürülmüş gibi ve daha karamsar hissedebilirsiniz.
SAD için çeşitli tedavi yöntemleri mevcuttur. Bunlar ışık terapisi (fototerapi), psikoterapi ve ilaç tedavisidir.
Bahar depresyonu hastalığı ile ilgili en çok yapılan hata, hastalığı geçici bir moral bozukluğu gibi görerek hafife almaktır. Ancak bu hastalık bazı kişilerde giderek ağırlaşarak sürekli bir depresyon haline gelebilir. Bu yüzden konuyu ciddiye alarak, motivasyonunuzu yıl boyunca yüksek tutabilmek için gerekli adımları atmanız gerekir.
Yazı İçeriği
Bahar Depresyonunun Belirtileri Nelerdir?
Çoğu durumda bahar depresyonun belirtileri sonbaharın ortalarında başlayarak kış aylarının ortalarına kadar devam eder ve ilkbahar ve yaz aylarında tamamen ortadan kalkar. Ancak bazı kişilerde bunun tam tersi bir durum görülür. Belirtiler ilkbaharda başlayarak yazın ortalarına kadar devam eder. Her iki durumda da belirtiler hafif başlar ve mevsim ilerledikçe daha şiddetli hale gelebilir.
Sonbahar ve kış mevsimi duygulanım bozukluğu (kış depresyonu)
Sonbahar başlangıçlı depresyonun belirtileri şunlardır:
* Depresyon
* Umutsuzluk
* Kaygı
* Enerji kaybı
* Kollarda ve bacaklarda ağırlık hissi
* Sosyal geri çekilme
* Aşırı uyuma
* Aktivitelere karşı ilgi kaybı
* İştah değişikliği, özellikle karbonhidrat oranı yüksek gıdalar tüketme isteği
* Kilo artışı
* Konsantre olmada güçlük çekme
İlkbahar ve yaz mevsimi duygulanım bozukluğu (yaz depresyonu)
İlkbahar başlangıçlı depresyonun belirtileri şunlardır:
* Kaygı
* Uykusuzluk
* Sinirlilik
* Ajitasyon
* Kilo kaybı
* İştahsızlık
* Cinsel dürtülerde artış
Bipolar bozukluğu olan kişilerde mevsimsel değişiklikler:
Bipolar bozukluğu olan bazı kişilerde mani veya hipomani belirtileri ortaya çıkabilir. Bu durum ters mevsimsel duygulanım bozukluğu olarak bilinir. Ters mevsimsel duygulanım bozuklğunun belirtileri şunlardır:
* Israrlı coşku durumu
* Hiperaktivite
* Ajitasyon
* Durumlar orantısız dizginlenemeyen heyecan
* Hızlı düşünme ve konuşma
Ne Zaman Doktora Görünmeli?
Bazı günler daha durgun veya daha keyifsiz hissetmeniz normaldir. Ancak bir anda bu şekilde hissetmeye başladınız ve bu şekilde hissetmeye devam ediyorsanız, ayrıca normalde yaptığınız günlük işlerinizi yaparken bile motive edilmeye ihtiyaç duyuyorsanız bir doktora görünmenizde fayda var.
Ayrıca uyku alışkanlıklarınız ve iştah durumunuz değiştiyse, umutsuzluk hissine kapılıyorsanız, intihar fikri aklınıza geliyorsa ya da daha rahat hissetmek için alkol almaya ihtiyaç duyuyorsanız ilk işiniz bir doktora görünmek olmalıdır. Unutmayın tüm bunlar sizin gerçek duygu ve arzularınız değil.
Bahar Depresyonunun Sebepleri Nelerdir?
Bahar depresyonunun spesifik sebepleri kesin olarak bilinmemektedir. Bütün ruhsal sağlık sorunlarında olduğu gibi bu hastalıkta da genetik faktörler, yaş ve büyük ölçüde vücudun doğal kimyasal yapısının rol oynadığı düşünülmektedir. Bu rahatsızlığın gelişmesinde rol oynayabilecek bazı spesifik faktörler şunlardır:
* Biyolojik saatiniz (sirkadiyen ritim). İlkbahar ve yaz aylarında güneş ışığı seviyesinin ve süresinin artması, gün içerisinde uyanık kalma sürenizi arttırmanız yönünde vücudunuzu uyararak vücudunuzun iç saatini bozabilir. Sarkadiyen ritimdeki bozulma da depresyon duygularına yol açabilir.
* Serotonin seviyesi. Beyindeki kimyasal maddelerden birisi olan serotonin miktarındaki düşüş mevsimsel duygulanım bozukluğunu tetikleyebilir. Güneş ışığı miktarının azalması serotonin salgılanmasını azaltarak depresyon oluşumuna sebep olabilir.
* Melatonin seviyesi. Mevsim değişikliği uyku düzeni ve kalitesini etkileyen, melatonin hormonunun dengesini bozabilir.
Risk Faktörleri Nelerdir?
Mevsimsel duygulanım bozukluğu oluşma riskini arttıran faktörler şunlardır:
* Kadın olmak. Mevsimsel duygulanım bozukluğu erkeklere oranla kadınlarda daha sık görülmektedir. Ancak erkeklerde belirtiler daha ağır seyretmektedir.
* Ekvatora olan uzaklık. Mevsimsel duygulanım bozukluğu görülme oranı ekvatordan uzaklaştıkça artmaktadır. Bunun nedeni de kuzeye ve güneye doğru gidildikçe güneş ışığı miktarının azalmasıdır.
* Aile öyküsü. Diğer depresyon türlerinde de olduğu gibi bahar depresyonu görülme ihtimali, geçmiş aile öyküsünde bahar depresyonu olan kişilerde daha yüksektir.
* Klinik depresyonu veya bipolar bozukluğu olanlar. Bu rahatsızlıklardan birisine sahip olan kişilerin belirtileri bahar mevsimlerinde kötüleşebilir.
Komplikasyonlar Nelerdir?
Bahar depresyonunun işaretlerini ve belirtilerini hafife almamak oldukça önemlidir. Bu hastalık da diğer depresyon türlerinde olduğu gibi ciddiye alınmaz ve tedavi edilmezse kötüleşerek ciddi sorunlara yol açabilir. Bunların arasında:
* İntihar düşünceleri ve teşebbüsleri
* Sosyal geri çekilme
* Okul ve iş problemleri
* Madde bağımlılığı
Özellikle, semptomlar kötüleşmeden önce tanı koyulur ve tedaviye başlanırsa komplikasyonların ortaya çıkması önlenebilir.
Muayene Öncesi Hazırlıklar Nelerdir?
Görüşmelere aile hekiminiz ya da varsa özel doktorunuzla görüşerek başlayabilirsiniz. Ya da doğrudan psikolog veya psikiyatrist gibi ruh sağlığı uzmanlarına başvurabilirsiniz.
Randevu süreleri kısa olduğu ve üzerinde durulması gereken çok fazla konu olduğu için, randevuya gitmeden önce hazırlıklı olmakta fayda vardır. Muayeneye gitmeden önce yapmanız gerekenler ve doktordan beklemeniz gerekenler şunlardır:
Yapmanız gerekenler:
* Belirtilerinizi kaydedin. Aşırı duygusallık, enerji düşüklüğü veya kaygılanma; belirtilerinizin tamamını önceden not alın. Böylelikle doktorunuza daha net bir bilgi verebilir ve bunları düşünmekle vakit kaybetmemiş olursunuz.
* Depresyonunuzun işleyişiyle ilgili notlar alın. Örneğin, depresyonunuz ne zaman başladı, hangi durumlarda ya da ne zaman kötüleşiyor ya da daha iyi bir hale geliyor. Bu bilgiler de tedavi sürecinizi ya da şeklini belirlemede yardımcı olacaktır.
* Eğer varsa diğer ruhsal ya da fiziksel hastalıklarınızı listeleyin. Diğer rahatsızlıklarınız da ruh sağlığınızı etkileyebilir.
* Varsa yakın zamanda yaşadığınız ciddi yaşam değişiklikleri veya büyük stres faktörlerini yazın.
* Kullandığınız ilaçları listeleyin. Vitaminler ve gıda takviyeleri de dahil olmak üzere kullandığınız tüm ilaçların listesini çıkartın. Yakın zamanda kullanmayı bıraktığınız ilaçları da mutlaka bu listeye ekleyin.
* Doktorunuzdan almak istediğiniz bilgileri listeleyin. Böylelikle muayene sonrasında aklınızda soru işaretleri kalmamış olacaktır.
Doktorunuzla yapacağınız görüşme zamanla sınırlı olduğu için, sormak istediğiniz soruları listelemeniz zamanı iyi değerlendirmek açısından oldukça önemlidir. Listenizi de önem sırasına göre hazırlamanızı tavsiye ediyorum. Eğer zamanınız biterse en azından önemli bilgileri edinmiş olarak doktorunuzun yanından ayrılabilirsiniz. Mevsimsel duygulanım bozukluğu ile ilgili öğrenmeniz gereken temel sorular şunlardır:
* Bende görülen belirtiler mevsimsel duygulanım bozukluğundan mı kaynaklanıyor, yoksa başka bir sebebi olabilir mi?
* Bu hastalıktan başka hangi faktörler ya da hastalıklar depresyona sebep olmuş veya depresyonu kötüleştirmiş olabilir?
* En iyi tedavi seçenekleri nelerdir?
* Ruh halimi düzeltmek için uymam gereken herhangi bir kısıtlama var mı?
* Ruh halimi iyileştirmeye yardımcı olacak aşamalar nelerdir?
* Eğer aile hekiminize veya özel doktorunuza gittiyseniz; Psikolog, psikiyatrist veya diğer ruh sağlığı uzmanlarından birisine de muayene olmam gerekiyor mu?
* Bana reçetelediğiniz ilaçların farklı alternatifleri de var mı?
* Bana verebileceğiniz broşür veya herhangi bir yazılı materyal var mı?
* Hangi internet sitelerinden bilgi edinmemi tavsiye edersiniz?
Doktorunuza sormak için hazırladığınız soruların dışında, muayene sırasında aklınıza gelen soruları sormaktan çekinmeyin. Unutmayın, size ayrılan süre zarfında sınırsız bilgi alma hakkına sahipsiniz.
Doktorunuzun size sorabileceği sorular:
Muayene sırasında büyük olasılıkla doktorunuz size bir dizi soru soracaktır. Vaktinizi iyi değerlendirmek istiyorsanız bu sorulara hazırlıklı olsanız iyi edersiniz.
* Semptomlarınız neler?
* Semptomlar ilk olarak ne zaman başladı?
* Semptomlarınız zaman zaman mı ortaya çıkıyor, yoksa sürekli mi?
* Semptomlarınızın şiddetini tarif edebilir misiniz?
* Semptomlarınız üzerine olumlu etki eden bir şeyler var mı?
* Semptomlarınız üzerine olumsuz etki eden bir şeyler var mı?
* Sahip olduğunuz herhangi bir ruhsal ya da fiziksel rahatsızlığınız var mı?
* Herhangi bir ilaç, gıda takviyesi veya bitkisel destek alıyor musunuz?
* Alkol ya da uyuşturucu kullanıyor musunuz?
* Herhangi bir akrabanızda mevsimsel duygulanım bozukluğu veya başka bir ruhsal hastalık var mı?
Doktorunuz bu sorular dışında bireysel durumunuza yönelik sorular da sorabilir.
Testler ve Tanı Koyma Yöntemleri:
Doktorunuz mevsimsel duygulanım bozukluğu tanısını koyarken, doğru teşhisi koymak adına kapsamlı bir değerlendirme yapmak isteyebilir. Bunun için:
* Ayrıntılı soru- cevap. Doktorunuz genellikle ruhsal durumunuzla, ruh halinizin ve davranışlarınızın mevsimsel olarak değişiklikleriyle ilgili sorular soracaktır. Bunun dışında uyku ve yemek alışkanlıklarınız, işiniz veya yaşamınızla ilgili sorular da sorabilir. Önceden hazırlanmış çeşitli anketleri doldurmanızı isteyebilir.
* Fizik muayene. Doktorunuz ruhsal probleminizin altında yatan fiziksel nedenleri tespit etmek için ayrı bir muayene yapmak isteyebilir.
* Tıbbi testler. Mevsimsel duygulanım bozukluğunu tespit eden belirli bir tıbbi test bulunmamaktadır. Ancak doktorunuz depresyonunuz tetikleyen bazı durumlardan şüphelendiği takdirde çeşitli kan testleri ve farklı tıbbi testler yaptırmanızı isteyebilir.
Mevsimsel duygulanım bozukluğu depresyonun ve bipolar bozukluğun bir alt tipi olarak kabul edilir. Tam bir değerlendirme yapılsa bile doktorunuzun mevsimsel duygulanım bozukluğu tanısı koyabilmesi oldukça güçtür. Çünkü bu hastalık depresyon ve diğer bazı ruhsal sağlık problemleri ile çok benzer belirtiler gösterir.
Mevsimsel duygulanım bozukluğu tanısı koyulması için özellikle aşağıdaki kriterlere sahip olması gereklidir:
* Semptomların en az arka arkaya iki yıl aynı mevsimde ortaya çıkması gerekir.
* Depresyonlu dönemleri depresyonlu olmayan dönemler takip etmelidir.
* Ruh halinizi ve davranışlarınızı etkileyen başka etkenler olmamalıdır.
Tedavi ve İlaçlar:
Bahar depresyonu hastalığını tedavi etmek için ışık terapisi, ilaç tedavisi ve psikoterapi kullanılabilir. Eğer aynı zamanda bipolar bozukluğunuz varsa, ışık terapisi ve antidepresan kullanımında doktorunuzun daha dikkatli davranması gerekmektedir. Her iki tedavi yöntemi de potansiyel manik atakları tetikleyebilir.
Işık Terapisi
Işık terapisi ya da diğer adıyla fototerapi, terapi kutusu adı verilen bir alanda, hastanın parlak ışığa maruz bırakılması şeklinde gerçekleştirilir. Işık terapisinde uygulanan ışık gün ışığına çok yakın olduğundan, beyin kimyasallarının salgılanmasını tetikleyerek ruh halinizin değişmesine yardımcı olur.
Fototerapi bahar depresyonu için kullanılan ilk basamak tedavilerdendir. Genellikle 2- 4 gün içerisinde etkisini göstermeye başlar ve oldukça az yan etkisi vardır. Işık tedavisi ile ilgili yapılan çalışmalar sınırlı olmakla birlikte, uygulanan hastaların çoğunda olumlu etkiler gösterdiği tespit edilmiştir.
Işık terapi kutusu edinmeden önce, bu tedavinin sizin için uygun olup olmadığını mutlaka doktorunuzla görüşmelisiniz. Eğer almaya kadar verirseniz, aldığınız terapi kutusunuz yüksek kaliteli olmasına özen göstermelisiniz.
İlaç Tedavisi
İlaç tedavisi özellikle semptomları şiddetli olan hastalara daha çok tavsiye edilmektedir.
Bahar depresyonu hastalığının tedavisinde etken maddesi paroksetin, sertralin, fluoksetin ve venlafaksin olan antidepresan ilaçlar yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bunlar dışında bupropion içeren ilaçlar da bahar depresyonu olan hastalarda depresif atakları önlemeye yardımcı olmaktadır.
Doktorunuz semptomlarınızın ne zaman başladığını belirleyebildiyse, henüz belirtiler kendisini göstermeden ilaç tedavisine başlayabilir ya da semptomlarınız ortadan kalksa bile ilaç tedavisine devam etmenizi tavsiye edebilir.
Antidepresan tedavisinin tam olarak fayda sağlaması birkaç haftayı bulabilir. Bunun dışında kendiniz için en faydalı ve en az yan etkisi olan ilacı bulmak için farklı ilaçlar denemeniz de gerekebilir.
Psikoterapi
Mevsimsel duygulanım bozukluğu tedavisinde kullanılan diğer bir yöntem de psikoterapidir. Her ne kadar bu hastalığın temel sebebi beyin kimyasallarında oluşan dengesizlik olsa da, düşünce ve davranış şekilleriniz de hastalığınızı etkileyebilir. Psikoterapi kötü hissetmenize sebep olan olumsuz düşünce ve davranışlarınızı tespit ederek değiştirmenize yardımcı olabilir. Ayrıca mevsimsel duygulanım bozukluğu hastalığı ile başa çıkmanın ve stresi yönetmenin yollarını da öğrenebilirsiniz.
Yaşam Tarzı ve Evsel Tedaviler:
Eğer bahar depresyonu semptomlarınız şiddetli ise ilaç tedavisi veya ışık terapisi gibi tedavi yöntemlerini uygulamak zorunda kalabilirsiniz. Ancak bunun yanında yaşam tarzınızda yapacağınız bazı değişiklikler veya uygulayabileceğiniz evsel tedaviler de kendinizi daha iyi hissetmenize yardımcı olarak, tedavinizi olumlu yönde etkileyecektir. Aşağıdaki tavsiyeleri de mutlaka denemelisiniz:
* Yaşam alanınızın daha aydınlık olmasını sağlayın. Evinizin en çok ışık alan odasını aktif olarak kullanabilirsiniz. Panjur ve perdeleriniz gün ışığının olduğu her an açık olsun. Eğer ışığın eve ulaşmasını engelleyen ağaçlar varsa dallarını budayarak ışığın daha fazla gelmesini sağlayabilirsiniz. Evde ve iş yerinde mümkün olduğunda pencerelere yakın yerlere oturmaya çalışın.
* Dışarıda vakit geçirin. Uzun bir yürüyüş yapın, öğle yemeğinizi açık bir alan tercih edin ya da sadece bir bankta oturarak güneşlenin. Özellikle sabahın erken saatlerinde 2 saat kadar gün ışığı altında vakit geçirmek, soğuk ve bulutlu günlerde bile daha iyi hissetmenizi sağlayacaktır.
* Düzenli olarak egzersiz yapın. Fiziksel egzersizler mevsimsel duygulanım bozukluğu hastalığı sonucunda artan anksiyete ve stresin önlenmesine yardımcı olur. Daha fit olmak kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlayacaktır. Bu da ruh halinizi olumlu yönde etkiler.
Alternatif Tıp Teknikleri:
Çeşitli bitkisel ilaçlar, besin takviyeleri ve zihin- vücut terapileri depresyon semptomlarını hafifletmek için yaygın olarak kullanılır. Ancak alternatif tıp teknikleri mevsimsel duygulanım bozukluğu hastalığını tedavi etmek için tek başına yeterli değildir. Eğer farklı bir hastalığınız ya da aldığınız herhangi bir ilaç tedavisi varsa alternatif tıp tedavileri güvenli olmayabilir.
Depresyon tedavisinde kullanılan bazı takviyeler şunlardır:
* Sarı kantaron. Bu bitki çeşitli sağlık sorunlarını tedavi etmek için yaygın olarak kullanılmaktadır. Hafif ve orta şiddetli depresyonlarda etkili olduğu bilinmektedir.
* SAMe (S-Adenosylmethionine). SAMe vücutta doğal olarak oluşan bir kimyasal maddenin sentetik halidir. Avrupa’da depresyon tedavisinde reçeteli olarak kullanıldığı halde Amerika Gıda ve İlaç İdaresi tarafından onaylanmamıştır.
* Melatonin. Bu doğal hormon ruh halinizin düzenlenmesine yardımcı olur.
* Omega-3 yağ asitleri. Omega-3 yağ asitleri birçok sağlık probleminde olduğu gibi depresyon belirtilerini hafifletmede de etkilidir. Somon, uskumru ve ringa balıklarında bol miktarda bulunmaktadır. Omega-3’ün fındık, tahıllar ve daha birçok bitkisel kaynağı bulunmaktadır. Ancak bitkisel kaynaklı Omega-.3’ün balık yağıyla aynı etkiye sahip olup olmadığı henüz kesin olarak tespit edilmemiştir.
SAMe ve sarı kantaron diğer ilaçlarla, özellikle antidepresanlardaki bazı maddelerle etkileşime girebilir. Bu yüzden sizin için güvenli olduğundan emin olmak için kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışın.
Zihin- vücut terapileri de depresyon belirtilerini hafifletmeye yardımcı olabilir. Bunlar:
* Akupunktur
* Yoga
* Meditasyon
* Güdümlü betimleme
* Masaj terapisi
Başa Çıkma Yolları ve Destek:
Aşağıdaki adımları takip etmek mevsimsel duygulanım bozukluğu hastalığını yönetmenize yardımcı olacaktır.
* Tedavi planınızdan şaşmayın. İlaçlarınızı aksatmayın ve terapi seanslarınıza planlanan zamanlarda katılın.
* Kendinize iyi bakın. Yeterince iyi dinlenin. Düzenli egzersiz yapın. Yemek saatlerinizi düzenleyin. Daha iyi hissetmek için alkol veya uyuşturucu ilaçlara başvurmayın.
* Stres yönetimine özen gösterin. Stres yönetimi tekniklerini öğrenin. Yönetilemeyen stres depresyon, aşırı yemek yeme ya da sağlıksız düşünce ve davranışlara sebep olabilir.
* Sosyalleşin. Ruh haliniz kötü olduğu zaman sosyalleşmek de zor gelebilir. Yine de çevrenizde olmasından keyif aldığınız kişilerle iletişime girmek için çaba sarf edin. Arkadaşlarınız size ağlayacak bir omuz veya eğlenceli bir ortam sağlayabilir.
* Seyahate çıkın. Eğer mümkünse kendinizi harika hissedeceğinizi düşündüğünüz bir yere küçük bir seyahat organize edin. Hatta bu seyahate birkaç yakın arkadaş da eklerseniz harika olur.
Korunma Yöntemleri:
Mevsimsel duygulanım bozukluğunu önlemek adına tavsiye edilen kesin bir yöntem bulunmamaktadır. Belirtilerin ortaya çıkmasını engellemek mümkün olmasa da, daha kötüye gitmesi önlenebilmektedir. Bunun için kendinizi, hastalığınızı ve hastalığınızın işleyişini doğru bir şekilde tanıyarak gerekli önlemleri alabilirsiniz.