Vitaminler hayatımızı sürdürebilmemiz için ihtiyaç duyduğumuz organik bileşiklerdir. Bazı vitaminler vücudumuz tarafından ihtiyacımızı karşılamayacak kadar az miktarda sentezlenirken, bazı vitaminler hiç sentezlenmezler. Bu yüzden vitaminleri gıdalar aracılığı ile dışarıdan almamız gerekmektedir.
Bazı vitaminler insanlar için bir gereklilikken, diğer canlılar için zorunlu ihtiyaç değildir. Örneğin C vitamini (askorbik asit) insanlar için gerekli bir vitaminken, köpekler için değildir. Bu yüzden köpeklerin vücudunda sentezlenen C vitamini kendi ihtiyaçları için yeterliyken, insanlar büyük bir kısmını dışarıdan almak zorundadır.
Vitamini basitçe tarif etmek istersek:
* Karbon içeren organik bir bileşiktir.
* Vücut tarafından yeterli miktarda üretilemediği için besinler aracılığı ile dışarıdan alınması gereken önemli besin maddeleridir.
Tanımlanmış 13 farklı vitamin bulunmaktadır.
Yağda Çözünen ve Suda Çözünen Vitaminler
Yağda ve suda çözünen vitaminler bulunmaktadır. Yağda çözünen vitaminler vücudumuzun yağ dokularında depolanır. Yağ dokularına örnek olarak karaciğeri gösterebiliriz. Yağda eriyen vitaminler suda çözünen vitaminlere oranla daha kolay saklanabilirler. Bazıları aylarca depo edilirken, bazıları sürekli vücutta kalabilir. Suda çözünen vitaminler ise vücutta uzun süre depolanamazlar. Kısa sürede idrar yoluyla vücuttan atılırlar. Bu yüzden suda çözünen vitaminler yağda çözünen vitaminlere oranla yiyecekler aracılığıyla daha sık alınmalıdır.
A, D, E ve K vitaminleri yağda çözünürken; B ve C vitaminleri suda çözünür.
A Vitamini
Kimyasal adı- Retinol, retinal ve dört karotenoid (beta karoten dahil)
Yağda çözünür.
Eksikliği- Gece körlüğü ve keratomalacia (korneanın kuruması sonucu ortaya çıkan bir göz hastalığı) hastalıklarına yol açabilir. Bunun dışında deride pullanma, akne oluşumu, büyüme eksikliği ve bağışıklık sisteminin zayıflamasına bağlı olarak daha çabuk enfeksiyon kaparak kolay hastalanma görülebilir.
Gıda kaynakları- Karaciğer, balık yağı, havuç, brokoli, tatlı patates, lahana, ıspanak, kabak, kayısı, kavun, süt, tereyağı,bazı peynirler, yumurta
B1 Vitamini
Kimyasal adı- Tiamin
Suda çözünür.
Eksikliği- Metabolizma bozuklukları, beriberi ve Wernicke- Korsakoff Sendromuna yol açabilir.
Gıda kaynakları- Maya, tahıllar, ayçiçeği tohumu, kahverengi pirinç, kuşkonmaz, lahana, karnabahar, patates, portakal, karaciğer ve yumurta
B2 Vitamini
Kimyasal adı- Riboflavin
Suda çözünür.
Eksikliği- Ariboflavinozis hastalığına yol açabilir.
Gıda kaynakları- Kuşkonmaz, muz, hurma, bamya, pazı, yeşil fasulye, süzme peynir, süt, yoğurt, et, yumurta ve balık
B3 Vitamini
Kimyasal adı- Niasin, niasinamid
Suda çözünür.
Eksikliği- Pellegra hastalığına yol açabilir.
Gıda kaynakları- Karaciğer, kalp, böbrek, tavuk, sığır eti, balık (ton balığı, somon), süt, yumurta, avokado, hurma, domates, yeşil yapraklı sebzeler, brokoli, havuç, tatlı patates, kuşkonmaz, fındık, kepekli tahıllar, baklagiller, mantar ve bira mayası
B5 Vitamini
Kimyasal adı- Pantotenik asit
Suda çözünür.
Eksikliği- Parestezi hastalığına neden olabildiği gibi yorgunluk ve uyuşukluk hissi görülebilir.
Gıda kaynakları- Et, kepekli tahıllar, brokoli, avokado, arı sütü, balık yumurtası
B6 Vitamini
Kimyasal adı- Piridoksin , piridoksamin , piridoksal
Suda çözünür.
Eksikliği- Anemi ve periferik nöropati hastalıklarına neden olabilir.
Eksikliği- Et, muz , kepekli tahıllar, sebze ve fındık.
B7 Vitamin
Kimyasal adı- Biotin
Suda çözünür.
Eksikliği- Dermatit ve enterite neden olabilir.
Gıda kaynakları- Yumurta sarısı, karaciğer ve bazı sebzeler
B9 vitamini
Kimyasal adı- Folik asit , folinik asit
Suda çözünür.
Eksikliği- doğum kusurlarına gebelik eksikliği bağlantılı neden olabilir
Gıda kaynakları- Yapraklı sebzeler, baklagiller, karaciğer, ekmek mayası , bazı tahıl ürünleri , ayçiçeği tohumu, bira ve birçok meyve
B12 vitamini
Kimyasal adı- Siyanokobalamin , hidroksikobalamin , metilkobalamin
Suda çözünür.
Eksikliği- Megaloblastik anemiye neden olabilir.
Gıda kaynakları- Balık, kabuklu deniz ürünleri, et, tavuk, yumurta, süt ve süt ürünleri . Bazı tahıllar ve soya ürünleri ve maya
C vitamini
Kimyasal adı- Askorbik asit
Suda çözünür.
Eksikliği megaloblastik anemiye neden olabilir
Gıda kaynakları- Birçok meyve, sebzeler ve karaciğer
D vitamini
Kimyasal adı- Ergokalsiferol , cholecalciferol
Yağda çözünür.
Eksikliği- Raşitizm ve osteomalazi hastalıklarına neden olabilir
Gıda kaynakları- Güneş veya yapay ultraviyole B kaynaklardan yayılan ışığa maruz kaldıktan sonra deride üretilir. Yağlı balıklar, yumurta, sığır eti, karaciğer ve mantar da bulunur
E Vitamini
Kimyasal adı- Tokoferol , tocotrienols
Yağda çözünür.
Eksikliği- Nadir görünür. Yenidoğanlarda hafif hemolitik anemiye neden olabilir.
Gıda kaynakları- Kivi, badem, avokado, yumurta, süt, fındık, yeşil yapraklı sebzeler, buğday tohumu ve tam tahıllar
K vitamini
Kimyasal adı- Phylloquinone , menakuinonlar
Yağda çözünür .
Eksikliği- Anormal kanamalara neden olabilir
Gıda kaynakları- Yeşil yapraklı sebzeler, avokado, kivi ve maydanoz